Suplementy żelaza są najczęściej stosowane przez kobiety w ciąży, sportowców oraz dzieci. Jednak ślepo wierząc danym znajdującym się na etykiecie, możemy być narażeni na poważne skutki. Ale czy rzeczywiście są one niebezpieczne?
Rynek suplementów w Polsce
Rynek suplementów w Polsce jest ogromny. Raport Najwyższej Izby Kontroli pokazuje prognozy wartości rynku suplementów diety. W 2020 ma on wynieść około 5,04 mld. W porównaniu do 3,73 mld w 2015 lub 2,93 mld w 2011 różnica jest znacząca [1]. W tym artykule skupię się na 2 badaniach sprawdzających zawartość żelaza w suplementach kupionych w Polsce oraz rekomendowane dawki znajdujące się na etykiecie.
Żelazo – rekomendacje spożycia
Rekomendacje różnią się w zależności od wieku, płci, czy choćby możliwości bycia w ciąży. Poniżej w tabeli znajdują się zalecenia spożycia żelaza:
| Wiek | Mężczyźni | Kobiety | Ciąża | Laktacja |
|---|---|---|---|---|
| 0-6 mies. | 0, 3 mg | 0, 3 mg | ||
| 7-12 mies. | 11 mg | 11 mg | ||
| 1-3 lata | 7 mg | 7 mg | ||
| 4-9 lat | 10 mg | 10 mg | ||
| 10-12 lat | 10 mg | 10 (15*) mg | ||
| 13-18 lat | 12 mg | 15 mg | 27 mg | 10 mg |
| 19-50 lat | 8 mg | 18 mg | 27 mg | 10 mg |
| +51 lat | 8 mg | 8 mg |
[2] – Jarosz M., Normy żywienia dla populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2017
Niedobór
Niedobór żelaza jest jednym z najczęściej występujących deficytów mikroelementów na świecie [3–6]. Szczególnie narażone są kobiety w okresie ciąży i laktacji, kobiety w wieku prokreacyjnym miesiączkujące regularnie, a także dzieci i sportowcy [3–6].
Łagodne stany niedoboru obejmują: gorszą sprawność mentalną, nietolerancję zimna, zmęczenie, nietolerancję wysiłku, duszność wysiłkową, opóźnienie rozwoju mózgu niemowlęcia, zapalenie języka, zespół niespokojnych nóg, który jest szczególnie zauważalny w ciąży, obniżona odporność [4].
Poważniejsze stany obejmują: ciężką anemię, niemowlęta mogą się rodzić z niską masą po urodzeniu, która może być związana z karłowatością płodu, zwiększone prawdopodobieństwo przedwczesnego porodu, opóźnienie rozwoju mózgu niemowlęcia, trwałe zaburzenia rozwoju poznawczego u dzieci, śmierć kobiet podczas porodu [4].
Nadmiar
Nadmiar żelaza najbardziej dotyka wątroby, ponieważ żelazo jest w niej magazynowane [7]. Przewlekły nadmiar tego pierwiastka w organizmie prowadzi do uszkodzenia tego narządu, a w ciężkich przypadkach u dzieci może być również przyczyną zgonu [8, 9].
Badanie suplementów
Sprawdzono w nim 29 suplementów kupionych w polskich w aptekach. W przypadku 52% preparatów oznaczona zawartość żelaza była wyższa od zawartości deklarowanej, a dla 48% suplementów – niższa. Względne różnice między wartościami ustalonymi i deklarowanymi wahały się od + 56% do – 83% [10, 11].
Kolejny krok polegał na porównaniu tolerancji żelaza w suplementach diety na żelazo wskazanej na opakowaniu suplementu diety do dziennego spożycia zalecanego dla dwóch grup docelowych: dorosłych i kobiet w ciąży.
Suplementy dla dzieci
Dla 11 preparatów (38%) brak było wyszczególnionych wskazań lub przeciwwskazań do ich stosowania u dzieci, 6 suplementów (21%) nie posiadało żadnych konkretnych grup docelowych, dla których były przeznaczone, 4 preparaty (14%) były rekomendowane dla dzieci, ale bez rozróżnienia wieku. Tylko 3 suplementy (10%) posiadały przeciwskazania do spożywania ich przez dzieci poniżej 12. roku życia.
Następnym krokiem było obliczenie procentowej teoretycznej ilości żelaza (wyrażonej w procentach) dostarczanego z suplementem diety zgodnie z ilością i dawkowaniem podanym przez producenta, w odniesieniu do zalecanego dziennego spożycia według norm spożycia podanych w tabeli powyżej. Wartości były obliczane dla dzieci, które zostały podzielone na 4 grupy wiekowe.
Dla niemowląt dwa rekomendowane preparaty stosowane zgodnie z dawkowaniem producenta dostarczały 30 miligramów żelaza, przekraczając tym samym zalecane dzienne spożycie aż o 273%❗️
W grupie dzieci od 4 do 12 lat wykazano, że gdyby one stosowały suplementy zgodnie z dawkowaniem na etykiecie to dostarczą od 9 do 545%❗️ RDA (zalecanego dziennego spożycia) na żelazo.
W grupie dziewcząt w wieku 13-18 lat wyniosłyby od 8 do 500% RDA, a u chłopców w tym samym wieku od 7 do 400% RDA❗️ Nawet w przypadku stosowania preparatów rekomendowanych dla dzieci wartości dostarczane wyniosłyby odpowiednio od 117 do 250% dla dziewcząt i powyżej 186% RDA dla chłopców.
Ilość żelaza, która została podana na opakowaniu dla danej grupy wiekowej dzieci w stosunku do RDA, znacznie odbiega od wartości dziennego spożycia dla tych grup. Stosunek rozbieżności pomiędzy tymi wartościami potrafi się znacząco różnić.
Suplementy dla dorosłych
Następnym elementem było obliczenie, ile sztuk suplementu należy podać, aby uzupełnić dzienne zapotrzebowanie, biorąc pod uwagę zawartość żelaza określoną w preparacie. Tylko w 1 preparacie obliczona dawka pokrywała się z najmniejszą zalecaną dawką wskazaną przez producenta na opakowaniu; dla kobiet w ciąży dawka pokrywała się tylko w 3 suplementach. Aż w 76% suplementów (22 preparaty) wyliczona dawka była wyższa, a w tym 34% (10 preparatów), wyliczona dawka była ponad dwukrotnie większa niż podana na opakowaniu. Natomiast wyliczenia dla kobiet w ciąży, w większości (83%) skłaniały się w drugą stronę – wyliczona dawka przez producenta była mniejsza od zalecanej, a w 10 preparatach była aż 3 razy mniejsza.
W badaniach znalazły się również suplementy, w których dawkowanie było wielorakie według producenta. Aby zaspokoić zalecane dzienne spożycie żelaza, osoba dorosła musiałaby przyjąć odpowiednio 18 i 21 sztuk suplementu, a kobieta w ciąży potrzebowałaby natomiast 27 i 32 sztuki. W przypadku pozostałych 27 suplementów średnia liczba tabletek lub kapsułek, które należało podać, wyniosła 1,91 sztuki, a w przypadku kobiet w ciąży średnia wyniosła 2,87.
Podsumowanie
Brak informacji dotyczącej działań niepożądanych, interakcji oraz możliwości przedawkowania, błędnie sugeruje, że preparaty te są wyjątkowo bezpieczne, co może zachęcać konsumenta do ich niekontrolowanego stosowania u dzieci oraz we własnym przypadku [12, 13].
Fakt, że na rynku jest wiele suplementów diety niespełniających obowiązujących norm, jasno pokazuje, że preparaty te nie są w ogóle kontrolowane pod względem ilości poszczególnych składników.
Jedynym wymogiem podczas wprowadzania suplementu na rynek jest złożenie powiadomienia do Najwyższej Izby Kontroli. Umożliwia już to sprzedaż bez żadnej weryfikacji składu, jego zgodności z etykietą czy faktycznego wpływu na zdrowie. Nawet wszczęcie postępowania nie umożliwia wycofania suplementu z rynku, bądź jego danej partii. A takie czynności sprawdzające mogą trwać nawet kilka lat. Od momentu przekazania wyżej wymienionego powiadomienia do Głównego Inspektora Sanitarnego do czasu jego weryfikacji upłynęło średnio ok. 240 dni (od 62 dni do aż 516 dni). Natomiast od wpłynięcia powiadomienia do GISu do momentu jego weryfikacji upłynęło średnio 455 dni (od 211 do 817 dni) [14].
Stosowanie suplementów może nieść ze sobą pewne niebezpieczeństwa ze względu na brak sprawdzonego składu oraz nieodpowiedniej przyjmowanej dawki, co naraża na niedobór oraz nadmiar danego pierwiastka. Najbardziej zagrożonymi grupami są dzieci oraz kobiety w ciąży.
U kobiet w ciąży zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne zwiększa się tak samo jak ryzyko wystąpienia, np. anemii, a tym samym poważnych konsekwencji dla zdrowia płodu. Badania kobiet ciężarnych przeprowadzone w Europie wykazały, że przypadki niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza częściej występowały u kobiet w ciąży, które nie stosowały suplementacji żelaza. Było to szczególnie widoczne w trzecim trymestrze ciąży, kiedy niedobór żelaza może skutkować przedwczesnym porodem. Z kolei kobiety, które regularnie suplementowały żelazo w czasie ciąży, miały znacznie mniejsze ryzyko niedoboru tego pierwiastka [15].
Suplementy żelaza są bardzo łatwo dostępne, a reklamy obecne na każdym kroku zachęcają do ich zakupu. Jednak najbezpieczniej skontaktować się z osobą mającą odpowiednią wiedzę, która pomoże obliczyć dawkę żelaza niezbędną w naszym przypadku dostarczaną ze źródeł spoza pożywienia. Warto również stosować preparat w formie leku niż suplementu diety.
Podziel się swoją opinią w komentarzu poniżej ⬇️.
Odwiedź media społecznościowe: Instagram, Facebook.
W razie pytań wejdź w zakładkę kontakt.
